ΧΙΟΣ : (Ο ιστορικός Θουκυδίδης και ο «υπερβολικός» Ηρόδοτος) Λέγεται πως η μυθολογία είναι η άγραφτη ιστορία. Ορμώμενος λοιπόν απ’ αυτή την άποψη – θέση, να πω, πως όταν πρωτοεμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη και προτού συγκροτήσει κοινωνίες όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, δεν είχε κανένα λόγο να φτιάχνει μύθους και παραμύθια, αλλά ούτε και παράλογες ιστορίες. Επομένως, σ’ ένα έθνος που διαθέτει ένα ιστορικό παρελθόν δεν έχει θέση η μυθολογία· αν και ο μύθος είναι ένας τρόπος που οδηγεί στην πολιτική ωριμότητα. Παρόλα αυτά θεωρώ πως κανένας λαός δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς να νοιώσει τα χαρακτηριστικά και τον χαρακτήρα τού μυθολογικού λόγου. Παρά ταύτα οι έλληνες εκστασιαζόταν ακόμα και απ’ τις μυθολογικές πλάνες. Έτσι, όχι μόνο συμπεριφερόταν  οικεία με τη μυθολογία, αλλά και κρατούσαν κριτική στάση όπως και απόσταση από καταδικαστέα μυθολογήματα. Με τη στάση τους αυτή καλλιέργησαν την ορθολογική σκέψη και έγιναν πρόδρομοι και καλλιεργητές τών μέχρι τότε άγνωστων επιστημών, όπως η γλωσσολογία και η ανθρωπολογία. Οι έλληνες λοιπόν δεν ήσαν ούτε παραμυθάδες – μυθοπλάστες και μυθολόγοι, ούτε σφετεριστές, ούτε όμως ζητούσαν την επιβεβαίωση κανενός για τις απόψεις τους. Έφεραν επανάσταση στη σκέψη αφού ερμήνευαν οι ίδιοι τον μύθο ως επανάσταση και τον εμφύλιο πόλεμο ως στάση. Και ενώ σήμερα κάποιοι αναγνωρίζουν το μυθικό στοιχείο ως αναξιόπιστο, η αρχαϊκή Ελλάδα δεν τον διακρίνει καθόλου σημασιολογικά από τη λέξη λόγος. Οι έλληνες με το μύθο τού  Μίδα εδίδαξαν απλά ότι από το να πεθάνεις πιάνοντας χρυσάφι είναι προτιμότερο να ζήσεις τρώγοντας ψωμί. Δεν αποδεικνύεται από πουθενά πως οι έλληνες  ήσαν μυθοπλάστες, όπως τουλάχιστον τους θεωρούν κάποιοι σύγχρονοί μας… Αντίθετα, οι αρχαίοι έλληνες ήσαν ορθολογιστές, αναζητώντας τον λόγο ή τους λόγους (δηλ. τις αιτίες) των πράξεων και των γεγονότων δηλ. της αλήθειας. Ο μύθος συνδέεται με την αλήθεια χωρίς τεχνάσματα  παραπλάνησης. Αντίθετα, προσφέρει γοητεία και ηδονή έστω και αν κακόβουλα τον διαστρέφουν οι άνθρωποι, αυτός στοχεύει στην αξιοπιστία των λεγομένων. Στο βάθος η σπουδαιότητα τού μύθου στο επίπεδο τής ομορφιάς, από τα ερείπια φτιάχνει αγάλματα που αποθεώνουν τους ήρωες έστω και μεταφυσικά. Έτσι ο μύθος ενεργεί δυναμικά και εν τέλει καθοδηγεί κατά τό εἰκός ἢ τό ἀναγκαίον (βλ. Αριστοτέλους Περί Ποιήτικής*). Ακόμα και ο υπερβολικός Ηρόδοτος αποκαλεί τους μύθους «ιερόν λόγον» χαρακτηρίζοντας τούς θεοσεβείς Αιγυπτίους λόγω της λεπτομερούς διαδικασίας που εφάρμοζαν στις θυσίες τους… Κάθε μύθος λοιπόν ανταποκρίνεται ή είναι η εκτέλεση μιάς «ευγενούς διαδικασίας» που σκοπεύει να αποδώσει τα μέγιστα και άριστα αποτελέσματα στη ζωή και στη σκέψη τού ανθρώπου· παραμένοντας πότε ως αβέβαιη φήμη, λόγος απατηλός, που όμως προσδίδει γοητεία έστω και ψευδή μέσα από την παραδοξότητα ακόμα και τον ανυπόστατο ισχυρισμό! Όμως, μύθος μπορεί να είναι και ανόητη αφήγηση που τα λεγόμενά του μπορεί να είναι και ανοησίες. Παρόλα αυτά δεν αποτελεί άρνηση τής γνώσης, ακόμα και για τον «μυθοπλάστη» Ηρόδοτο. Σε αντίθεση με τον Θουκυδίδη ο οποίος ακολουθεί διαφορετική στρατηγική, απορρίπτοντας τη μνήμη, με την εξαίρεση κάποιων μαρτυριών μέσω των οποίων όμως αναζητεί την αξιοπιστία· ερευνώντας ωστόσο μήπως οι μαρτυρίες αυτές υπηρετούν συμφέροντα  ή και προσωπικές δεσμεύσεις, συμπάθειες κλπ. Ο Θουκυδίδης  διαβλέπει μια σχέση ανάμεσα στην ευπιστία και σ’ εκείνο που δεν είναι αξιόπιστο. Φαίνεται λοιπόν πως η ευπιστία παράγει την αναξιοπιστία, που βέβαια έχει άμεση σχέση με την υπερβολή, που επιδεινώνεται εξαιτίας των ποιητών και των λογογράφων (λογοτεχνών & πεζογράφων). Είναι φανερό , πως η έρευνα  πέραν τής  μυθοπλασίας προσδίδει αξιοπιστία στη γνώση την οποία  επιδιώκει ο Θουκυδίδης να παραμείνει κτῆμα ἐς ἀεί , με περιεχόμενο απαλλαγμένο από μύθους και διαστρεβλώσεις, που προσδίδουν ίσως ηδονή στην ακρόαση όμως και αμφιβολία στον αναγνώστη. Γνωρίζοντας αυτά ο Ιστορικός θεωρεί τη μνήμη σφαλερή. Γι’ αυτό και έλεγε πως ο κόσμος προτιμά τα έτοιμα (τά ἐτοῖμα) γράφοντας (Θουκ. Ιστορίαι 1 , 20, 3) «Οὔτως ἀταλαίπωρος τοῖς πολλοῖς ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας, καί ἐπί τά ἐτοῖμα μᾶλλον τρέπονται». Δηλαδή οι περισσότεροι είναι απρόθυμοι να κοπιάζουν προκειμένου να αναζητήσουν την αλήθεια και στρέφονται μάλλον σε ό,τι βρίσκουν έτοιμο. 
* εκτός από «λόγος» η λ. μύθος έχει και τις σημασίες, φήμη ή διαδόσεις, το απίστευτο ή το ψευδές. ( βλ. Αριστοτ. Περί ζώων ιστοριών). Έτσι, φαίνεται πως ο μύθος δεν μπορεί να αποτελέσει έναν αυτόνομο τρόπο σκέψης, αλλά βοηθά στην επεξεργασία και τη σύσταση μιας νέας πραγματικότητας. 
knafpl@hotmail.com