ΧΙΟΣ :
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, η μεταναστευτική κρίση στο Αιγαίο άρχισε να λαμβάνει πρωτόγνωρες διαστάσεις, με αποκορύφωμα τα έτη 2015-2016, όταν εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες πέρασαν από τα τουρκικά παράλια προς τα ελληνικά νησιά. Η Χίος, ως ένα από τα πλησιέστερα νησιά στα μικρασιατικά παράλια, βρέθηκε στο επίκεντρο αυτής της κρίσης. Από το 2014 και έπειτα, οι μεταναστευτικές ροές προς το νησί πολλαπλασιάστηκαν, θέτοντας έντονες πιέσεις στις τοπικές κοινωνίες, στις υποδομές και στους μηχανισμούς υποδοχής.
Οι πρώτες αυξημένες ροές (2014-2015):
Ήδη από το 2014 και κυρίως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ, παρατηρήθηκε σταδιακή αύξηση των αφίξεων σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Ωστόσο, το 2015 αποτέλεσε σημείο καμπής, καθώς η Χίος -μαζί με τη Λέσβο, τη Σάμο και άλλα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου- κατέγραψε τεράστιους αριθμούς εισερχόμενων προσφύγων και μεταναστών, κυρίως από τη Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Οι αφίξεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα τον έντονο συνωστισμό σε υπαίθριους χώρους, στην προκυμαία και στο κέντρο της πόλης, καθώς αρχικά δεν υπήρχαν επαρκείς δομές φιλοξενίας.
Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο και η Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας (2016):
Το 2016 σηματοδότησε μια νέα φάση στη διαχείριση του μεταναστευτικού. Η συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας (Μάρτιος 2016) στόχευσε στη μείωση των παράτυπων διελεύσεων και στην αντικατάστασή τους με νόμιμες οδούς μετεγκατάστασης. Στο πλαίσιο αυτό, τα ελληνικά νησιά ορίστηκαν ως «σημεία πρώτης υποδοχής» και δημιουργήθηκαν τα λεγόμενα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ), γνωστά και ως hotspots.
Στη Χίο, η δομή που επιλέχθηκε για αυτόν τον σκοπό ήταν το ΚΥΤ της ΒΙΑΛ, ούσα Δημοτικη Αρχή αυτή του Μαν. Βουρνού, όπου πολλά στελέχη της είναι σήμερα μέλη της Δημοτικής Αρχής Μαλαφής, το οποίο στεγάστηκε στο πρώην εργοστάσιο της ΒΙΑΛ στην περιοχή του Χαλκειού. Σχεδιάστηκε ως χώρος όπου οι νεοαφιχθέντες θα μπορούσαν να καταγραφούν, να ταυτοποιηθούν, να υποβάλουν αιτήματα ασύλου ή να επαναπροωθηθούν στην Τουρκία, εάν δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις. Σε θεωρητικό επίπεδο, η λειτουργία της ΒΙΑΛ θα εξασφάλιζε μια πιο οργανωμένη και γρήγορη διαδικασία, καθώς και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.
Οι συνθήκες στη ΒΙΑΛ και οι κοινωνικές αντιδράσεις (2016-2019):
Στην πράξη, το ΚΥΤ της ΒΙΑΛ γρήγορα βρέθηκε αντιμέτωπο με υπερπληρότητα, καθώς οι αφίξεις συνεχίζονταν, ενώ οι διαδικασίες επαναπροώθησης ή μετεγκατάστασης καθυστερούσαν. Αυτό οδήγησε σε επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης: ανεπαρκείς υποδομές υγιεινής, ελλιπής θέρμανση κατά τους χειμερινούς μήνες, συνωστισμός σε σκηνές ή κοντέινερ, ελλείψεις σε ιατρική και ψυχοκοινωνική στήριξη.
Οι τοπικές κοινωνίες της Χίου, και ειδικότερα οι κάτοικοι του Χαλκειού, είδαν την καθημερινότητά τους να μεταβάλλεται άρδην. Υπήρξαν αντιδράσεις και διαμαρτυρίες για την υποβάθμιση της περιοχής, τις πιθανές επιπτώσεις στη δημόσια ασφάλεια, αλλά και την οικονομική ζημία επιχειρήσεων και παραγωγών. Την ίδια στιγμή, εθελοντές, ΜΚΟ και τοπικοί φορείς προσπάθησαν να προσφέρουν ανακούφιση και στήριξη στους πρόσφυγες, σε ένα κλίμα κοινωνικής πόλωσης. Κάποιοι κάτοικοι στάθηκαν αλληλέγγυοι, άλλοι ένιωσαν ότι επωμίζονται ένα δυσανάλογο βάρος χωρίς επαρκή κρατική και ευρωπαϊκή στήριξη.
Εξελίξεις μετά το 2019 και η αλλαγή πολιτικής:
Μετά το 2019, η ελληνική κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας επιχείρησε να περιορίσει τις ροές, να επιταχύνει τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου και να βελτιώσει τις συνθήκες στα ΚΥΤ, συμπεριλαμβανομένης και της ΒΙΑΛ. Ταυτόχρονα, τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ ενισχύθηκαν με μεγαλύτερο βαθμό επιτήρησης, ενώ η Τουρκία κατά περιόδους ασκούσε γεωπολιτικές πιέσεις μέσω του μεταναστευτικού.
Η Νέα Δημοκρατία υπέπεσε σ’ ένα τεράστιο πολιτικό λάθος, καθώς επιχείρησε να δημιουργήσει νέα δομή στη Χίο παρά τις έντονες αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας. Μάλιστα επιχείρησε να επιβάλει την πολιτική με τη βοήθεια των δυνάμεων καταστολής με αποτέλεσμα στη Χίο, αλλά και στη Λέσβο να ξεσπάσουν, τρομερά επεισόδια.
Η σημερινή κατάσταση και οι προκλήσεις για το μέλλον:
Αν και οι ροές τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί σε σύγκριση με την κορύφωση του 2015-2016, το μεταναστευτικό παραμένει ανοικτή πληγή. Η Χίος εξακολουθεί να φιλοξενεί πρόσφυγες και μετανάστες, η ΒΙΑΛ λειτουργεί ακόμα ως ΚΥΤ – αν και με λιγότερους διαμένοντες από ό,τι στο παρελθόν – και η κοινή γνώμη παραμένει διχασμένη. Από τη μία πλευρά, αναγνωρίζεται η ανθρωπιστική διάσταση του ζητήματος, ενώ από την άλλη, υπάρχει διάχυτη ανησυχία για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στη συνοχή, την οικονομία, την κοινωνική ειρήνη και την ασφάλεια του νησιού.
Το μέλλον της ΒΙΑΛ αποτελεί σημείο-κλειδί για τον στρατηγικό σχεδιασμό της Ελλάδας και της ΕΕ στο προσφυγικό. Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, η διασφάλιση γρήγορων διαδικασιών ασύλου, η δίκαιη κατανομή του βάρους μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και η αναζήτηση πιο βιώσιμων λύσεων ώστε να μην επωμίζονται τα νησιά την αποκλειστική ευθύνη των προσφυγικών ροών, είναι ζητήματα που παραμένουν στο τραπέζι.
Συμπέρασμα:
Η μεταναστευτική κρίση στη Χίο μετά το 2014 και η δημιουργία του ΚΥΤ της ΒΙΑΛ αποτελούν ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό ζήτημα. Πρόκειται για μια κατάσταση που φέρνει στο προσκήνιο βασικές ανθρωπιστικές αξίες, ευρωπαϊκές πολιτικές, διεθνείς συμφωνίες, αλλά και την καθημερινή ζωή των πολιτών ενός ακριτικού νησιού. Η Ιστορία του 2014 και έπειτα στη Χίο καταδεικνύει το μέγεθος της πρόκλησης, καθώς και την ανάγκη για πιο ολοκληρωμένες, δίκαιες και βιώσιμες λύσεις, οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τόσο τα δικαιώματα των προσφύγων και μεταναστών όσο και τις ανάγκες και τις ανησυχίες της τοπικής κοινωνίας.
