ΚΑΛΥΜΝΟΣ:
<!–
Error: wp_booster error:
td_api_base::get_key : a component with the ID: single_template_9 Key: show_featured_image_on_all_pages is not set.
/home/kalymnos/public_html/wp-content/plugins/td-composer/legacy/common/wp_booster/td_api.php (rara-error)
–>
Πλοία παροπλισμένα, θλιβερά ναυάγια εγκατάλειψης. ακινητοποιημένα, δεμένα με διπλά και τριπλά χοντρά παλαμάρια – «κάλους» – κάβους, παραμένουν αναξιοποίητα και σαπίζουν, έτοιμα να βουλιάξουν μες στα λιμάνια!
Πλεούμενο δεμένο πλώρα με «κάλους» – κάβους, χοντρά καραβίσια παλαμάρια και στην πρύμνη με πρυμάτσες – «πείσματα». «Κολλημένο» στο μουράγιο, εγκαταλειμμένο, κατεστραμμένο – λεηλατημένο, με τις λαμαρίνες του να στάζουν σκουριά, γέρνει έτοιμο, κουφάρι άδειο να βουλιάξει στο λιμάνι, που μαζί μ’ άλλα πλεούμενα το καταντούν νεκροταφείο πλοίων φαντασμάτων!
Για την θλιβερή – «ψυχοπλακωτική» κατάντια αυτών των πανέμορφων πλεούμενων, που είναι καταδικασμένα να βουλιάξουν δεμένα στο λιμάνι, αλλά και όσων μοναδικών παραδοσιακών σκαριών ( τρεχαντήρια, αχταρμάδεςς, μπρατσέρες, καραβόσκαρα, σκάφες, περάματα, βαρκαλάδες, τράτες κ.α.) είχαν την κακοτυχία να πέσουν στις «δαγκάνες» της μπουλντόζας και για μερικές ΕΥΡΩαποζημιώσεις να καταστραφούν και να γίνουν καύσιμη ύλη στα φουρνάρικα, ενώ θα μπορούσε και να εισπράξουν τις αποζημιώσεις οι δικαιούχοι και τα πλεούμενα να συντηρηθούν για να αποτελέσουν ιστορικά στοιχεία της ναυτικής μας παράδοσης ή και ακόμα να ποντιστούν σε αβαθή νερά και να συγκροτήσουν εκθεσιακό υλικό στο υποθαλάσσιο καταδυτικό κέντρο ή υποθαλάσσιο πάρκο παραδοσιακών σκαφών του Αιγαίου. Τώρα δυστυχώς είναι πια αργά. Ψάχνουμε να τα βρούμε και πού θα τα βρούμε; Χάθηκαν οι ευκαιρίες και οι προοπτικές ανάπτυξης του θαλάσσιου τουρισμού, που θα αναδείκνυε τη μοναδικότητα του βυθού και των σκαριών του Αιγαίου. Και όλα αυτά γιατί η δεμένη με «κάλους» και «πείσματα» σκέψη των υπεύθυνων, δεν είχε όραμα, δεν μπόρεσε να προβλέψει ή δεν τόλμησε να εμποδίσει το κακό! Τις απαντήσεις θα μας τις δώσουν τα παρακάτω στοιχεία, από αρχαία κείμενα, γιατί «Όλα, μα όλα τα είχαν επισημάνει και καταγράψει οι αρχαίοι ημών πρόγονοι» !
Η σκηνή των εγκαταλελειμμένων, δεμένων και ακινητοποιημένων πλοίων, με γερούς «κάλους», δυνατούς κάβους – καραβόσχοινα, πλώρα – πρύμα, αλλά και με πρυμάτσες – «πείσματα» χρησιμοποιήθηκε απ’ τους αρχαίους συγγραφείς, (ιστορικούς, ποιητές, αλλά και από θυμόσοφους – στοχασμένους ναυτικούς ) ως ιστορικό στοιχείο της ναυτοσύνης (ναυτική ορολογία), ως λογοτεχνικό σχήμα, αλλά και μεταφορικά δίνοντας την έννοια του δεμένου νου, της καθηλωμένης και στενοκέφαλης σκέψης, τον «κάλω στον εγκέφαλο», του «πείσματος», της κενής ισχυρογνωμοσύνης, της εμμονής, των δυνάμεων που διαθέτει κάποιος και τις κρατά «πεισματικά», εγωιστικά δέσμιες, και … η κατάληξη ; «τα πλοία να είναι δεμένα και να σαπίζουν στα μουράγια!»
Γ’ αυτό και παροτρύνουν :
«Πάντα εξιέναι κάλων» Αριστοφάνης, « Ιππής» στιχ. 756
« Αμόλα κάλους – κάβους ( παλαμάρια)… ναυτικό πρόσταγμα
«Κόψε τα σχοινιά, όρτσα τα πανιά, κόντρα στον Δεληβοριά…»
(λαϊκό άσμα)
Λύσε τα παλαμάρια που κρατούν δεμένο το πλεούμενο κι άφησέ το ελεύθερο να ξανοιχτεί και ν’ αρμενίσει μ’ ολάνοιχτα πανιά στο πέλαγος…
Ναυτικά παραγγέλματα, όπου ο καπετάνιος ή το κουμάντο δίνει την εντολή στο πλήρωμα – στους ναύτες του πλοίου ν’ αμολήσουν τους κάβους – τα παλαμάρια που το δένουν στέρεο στη στεριά και να ξανοιχτούν στο πέλαγος· το ταξίδι και το θαλασσοπάλεμα αρχίζει! Το « αμόλα τους κάβους…» ( λ. (α)μόλα < μολάρω < μολαίρνω (ιταλ. mollare) = αφήνω, ελευθερώνω), έχει την δυναμική της εγρήγορσης για κινητοποίηση όλων των μέσων και των δυνάμεων, που επιβάλλεται να ενεργοποιηθούν, ώστε να αντιμετωπισθούν οι επιπτώσεις που προκύπτουν από την απελευθέρωση των κάβων – κάλων, οι οποίοι κρατούσαν καθηλωμένο στην ίδια θέση το πλεούμενο…
***
Ας γνωρίσουμε λοιπόν τους «κάλους και τα πείσματα» ως λεξικογραφικό στοιχείο της αρχαίας Ελληνική γλωσσολογίας
Α) λ. κάλως, (ο) κάλως, πληθ. οι κάλωες . Λέξη αρχαία ελληνική και επική. Στην ιωνική (ο) κάλος – του κάλους. Σημαίνει στη ναυτοσύνη α) χοντρό σχοινί, δυνατό
παλαμάρι, κάβος, καραβόσχοινο, τόνος, γούμενα, β) καλώδια, ( λεπτά σχοινιά για τα ιστία, τα ξάρτια, και γενικά τα άρμενα)
«υπό πνοή δε κάλωες, όπλα τε νήια τινάσσετο νισσομένοισι», Ορφικά Β’ 725
(Ο δυνατός αγέρας έκανε τα σχοινιά κι όλη την αρματωσιά του πλοίου να τραντάζονται.)
« Εν δ’ υπέρας τε κάλους τε πόδας τ’ενέδησεν εν αυτή» Οδ. Ε΄ 260
(Ο Οδυσσέας στη σχεδία που έφτιαξε, έδεσε απλές και ξάρτια έβαλε για αρματωσιές των πανιών)
« ευστρέπτοισι κάλωσι πρυμνόθεν αρτήσας …» καλοστριμμένα καραβόσχοινα για πρυμνήσια παλαμάρια « Αργοναυτικά Ορφικά» στιχ. 237
«πρυμνήτης κάλως» – πρυμάτσες (γερά πρυμνήσια παλαμάρια). Ευρ. Μηδ. 770
« κάλωας βρίσαθ’ ομορροθέοντες…», ( τα σχοινιά τραβήξτε όλοι μαζί…) «Ορφικά Αργοναυτικά» στιχ. 256 (Απ’ την καθέλκυση της Αργούς )
« από κάλω περιπλέω…», ρυμούλκηση πλοίων με τη χρήση σχοινιού, παραπλέοντας, παραλιακά από τη στεριά, ή μετατόπιση σε άλλο χώρο του λιμανιού (ιτέκι). Θουκ. 4.25
***
Β) λ. πείσμα, (το) , ναυτ. = παλαμάρι, σχοινί, δεσμός με τον οποίο έδεναν την πρύμνη του σκάφους έξω στη στεριά, για περισσότερη ασφάλεια.
« Πείσμα δ’ έλυσαν από τρητοίο λίθοιο…» Ν.79
Την πρυμάτσα δε έλυσαν από την τρυπητή πέτρα, πού’ταν έξω στη στεριά.
Οι θαλασσινοί, απ’ τα αρχαία χρόνια ως και σήμερα, σαν άραζαν σε αφιλόξενους όρμους και λιμάνια, που τα έπιανε ο καιρός και δεν είχαν ασφάλεια, αφού φουντάριζαν τις άγκυρες – τας «ευνάς», έδεναν έξω στη στεριά το πλεούμενο με «κάλους» (γερά καραβόσχοινα). Φρόντιζαν όμως να δένουν και στην απέναντι στεριά «πείσματα» – πρυμάτσες, για να κρατούν το σκάφος τους σταθερά, πάνω στον καιρό και στο φύσημα τ’ αγέρα. Έτσι το πλεούμενο φουνταρισμένο στο αραξοβόλι – στο ρεμέτζο του, «ρεμετζαρισμένο», παράμενε σίγουρο στο όποιο στρίψιμο – αλλαγή του καιρού.
Αυτή λοιπόν η αμετακίνητη θέση του πλοίου στο αραξοβόλι, στο φουντάγιο του, με κάλωες – κάλους και πείσματα (πρυμάτσες), μεταφέρεται και στον «πείσμωνα» άνθρωπο, που με σταθερή την πεποίθηση, με επιμονή προσδεμένος «μετά πείσματος…», παραμένει αμετακίνητος, αμετάπειστος στις ιδέες, στις θέσεις, στους στόχους που θέτει και τελικά τους πετυχαίνει. .
– «Τελικά με το πείσμα του, τα κατάφερε».!
Άλλες φορές όμως, το «πείσμα» γίνεται παράλογη εμμονή και ισχυρογνωμοσύνη, που δεν βγαίνει σε καλό, γιατί « το πείσμα βγάζει πρήσμα » φρ. Φρ. – « ηπρήστηκε ‘που το κακό ντου» – ή « το ινάτι (πείσμα) βγάζει μάτι» δηλαδή φέρνει πολλά δάκρυα και καταιγίδες… στη ζωή!
***
Ας προσπαθήσουμε όμως να ερμηνεύσουμε, αυτό που ο αρχαίος κωμικός ποιητής Αριστοφάνης προτρέπει: « Πάντα εξιέναι κάλων…
Δηλαδή, στις δυσκολίες της ζωής, λύσε, κόψε αν χρειαστεί, όλα τα σχοινιά, τους «κάλους» που κρατούν δεμένη, περιορισμένη τη σκέψη σου, «μην είσαι κολλημένος», όπως τα ακινητοποιημένα – παροπλισμένα καράβια στο μουράγιο, που σαπίζουν κι άφησέ το νου σου ελεύθερο. « Μην έχεις κάλω στον εγκέφαλό σου», όπως λέμε σήμερα και…. « πάντα κάλων κινεί…», Μην στέκεσαι αδρανής «σαν να έχεις κάλω στα πόδια», τρέξε, κινητοποιήσου με πνεύμα ελεύθερο, χωρίς δεσμεύσεις, απελευθερώσου. «Μην είσαι καλωδιωμένος» και με όλα τα μέσα που μπορείς και διαθέτεις, βάλε όλες σου τις δυνάμεις, όλα τα δυνατά σου , «πάση δυνάμει και παντί τρόπω», για «να βρεις διέξοδο μες στα αδιέξοδα»!
Και …το σπουδαιότερο «κάλων τείνας ευφροσυνάν …» Άπλωσε τα χέρια σου, όπως έκανε και ο Χριστός «Τον εν τω Σταυρώ τας χείρας εκτείναντα» πάνω στο σταυρό για να αγκαλιάσει και να χωρέσει όλη την οικουμένη , «ρίξε κάβο – παλαμάρι» δώσε χέρι συμφιλίωσης, που να γίνει μέσο επικοινωνίας, συνεννόησης, συνεργασίας, αλληλοβοήθειας, που θα εκτονώσει την ένταση, την στενοκεφαλιά, τους «κάλους και τα πείσματα» και θα φέρει ευφροσύνη – ευτυχία.
Και έτσι με λυμένα τα παλαμάρια και μ’ ολάνοιχτα τα πανιά της φρόνιμης σκέψης ν’ αντιμετωπίζεις κάθε κίνδυνο, κάθε εμπόδιο και δυσκολία που σου παρουσιάζεται στη ζωή!
Κάλυμνος, Μάης 2009 – Νοέμβρης 2024
Γιάννης Αντ. Χειλάς
Υπεύθυνος Ναυτικού Μουσείο Καλύμνου
Πηγές : « Μέγα λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης» H. Lidell & R. Scott και M. Κωνσταντινίδου
Σημ. α) Η ερμηνευτική απόδοση των αρχαίων γνωμικών, στηρίχτηκε στο πνεύμα και το γλωσσάρι των Καλύμνιων θαλασσινών – σφουγγαράδων, οι οποίοι «αειναύτες» και «βρακωμένοι ναυτικοί», με σύνεση και «ανοιχτά μυαλά», γνώριζαν να κυβερνούν πλεούμενα και ναύτες. Μέσα σ’ ένα τεφτέρι και μ’ένα μολυβοκόντυλο, κρατούσαν λογαριασμούς πολλών χιλιάδων, μισθούς πολλών ναυτών (πληρωμάτων), τροφοδοσίες για πολύμηνα σφουγγαροτάξιδα και εμπόριο της σοδειάς πολλών οκάδων σφουγγαριών· του κόπου τους! «Πολυμήχανοι Οδυσσείς», ήξεραν να αρμενίζουν, να σιγουράρουν και να ασφαλίζουν τα σκάφη τους με κάλους και πρυμάτσες, όταν χρειαζόταν, στις κακοσύνες των καιρών, αλλά και … πότες θα φερμάρουν – θα τεντώσουν ή θα λασκάρουν – χαλαρώσουν τα σχοινιά και… το σημαντικότερο, γνώριζαν με σιγουριά, πότε και πώς θα αμολούσαν κάλους και να ξανοιχτούν μ’ ολάνοιχτα πανιά στο πέλαγος για δράση!
β) Το γνωσιολογικό υλικό για τη συγγραφή αυτού του ναυτικού πονήματος κράτησε δεκαπέντε χρόνια, επίμονης – με «πείσμα» αναζήτησης από τα αρχαία κείμενα, αλλά και την τρέχουσα καθημερινότητα, συντροφιά με τους θαλασσινούς του νησιού μας!
