ΚΑΛΥΜΝΟΣ:
<!–
Error: wp_booster error:
td_api_base::get_key : a component with the ID: single_template_9 Key: show_featured_image_on_all_pages is not set.
/home/kalymnos/public_html/wp-content/plugins/td-composer/legacy/common/wp_booster/td_api.php (rara-error)
–>
Το νέο “σπογγαλιευτικό πόνημα” του Γιάννη Αντ. Χειλά
Η Κάλυμνος, το νησί των σφουγγαράδων, δεν σταματά να εμπνέει έργα που φωτίζουν την ταυτότητά του, την ιστορική του πορεία και τον πολιτισμό του. Η Κάλυμνος είναι συνυφασμένη με τη θάλασσα και το σφουγγάρι. Είναι το νησί όπου η θάλασσα δεν ήταν ποτέ απλή συντροφιά, αλλά μοίρα. Εκεί όπου κάθε μισεμός και κάθε κατευόδιο έκρυβε έναν καημό, κι όπου το «καλώς ορίσατε» γινόταν το μεγαλύτερο πανηγύρι της καρδιάς.
Σ’ αυτή τη μακραίωνη παράδοση ήρθε να προστεθεί το νέο “Σπογγαλιευτικό πόνημα” του Γιάννη Αντ. Χειλά, με τίτλο «Ποκινήματα και Φευγιό των Σφουγγαράδων στην Κάλυμνο». Πρόκειται για ένα έργο που δεν περιορίζεται σε μια απλή αφήγηση, αλλά λειτουργεί ως μνημόσυνο, ως ιστορική καταγραφή και ως ύμνος στη σκληρή ζωή των σφουγγαράδων, των ανθρώπων που έγραψαν με τον ιδρώτα και το αίμα τους τη θαλασσινή ιστορία του τόπου. Mια έκδοση-σταθμός για την ιστορική μνήμη και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου..
Ένας συγγραφέας που μεγάλωσε με τους θαλασσινούς
Γιάννης Χειλάς
Ο Γιάννης Χειλάς δεν είναι απλός μελετητής. Είναι παιδί της Καλύμνου, γεννημένος το 1948, με καταγωγή από οικογένεια καραβομαραγκών που σκαρώνουν σφουγγαράδικα και ψαράδικα πλεούμενα εδώ και τέσσερις γενιές – οι γνωστοί «Γλάροι». Μεγάλωσε στους ταρσανάδες και στις ψαρογειτονιές, συντροφιά με σφουγγαράδες, ψαράδες και ναυτικούς, κουβαλώντας από μικρός τη βιωματική μνήμη μιας ζωής δεμένης με το κύμα.
Δάσκαλος στο επάγγελμα, ερευνητής και λαογράφος από μεράκι, έχει αφιερώσει τη ζωή του στη διάσωση της σφουγγαράδικης παράδοσης. Ως υπεύθυνος του Ναυτικού – Σπογγαλιευτικού Μουσείου Καλύμνου, οργάνωσε το μοναδικό υλικό του νησιού, ενώ τα έργα του –λογοτεχνικά και εικαστικά– έχουν ήδη βραβευθεί και αναγνωρισθεί πανελλαδικά και αποτελούν πηγή τοπικής ιστορίας. Η καλλιτεχνική του δραστηριότητα –με ζωγραφικούς πίνακες που απεικονίζουν σκηνές από τη σπογγαλιεία– προσθέτει μια εικαστική διάσταση στη μνήμη του τόπου.
Το ποκίνημα – προετοιμασίες ζωής και θανάτου
Το νέο πόνημα του Γιάννη Χειλά είναι δομημένο σε δύο βασικά κεφάλαια:
- Α΄ Μέρος: Το Ποκίνημα
Η φάση της προετοιμασίας για την πολυήμερη εκστρατεία. Οι σφουγγαράδες οργανώνουν τα «τσουρμαρίσματα», επισκευάζουν και ετοιμάζουν τα καΐκια στους ταρσανάδες, προμηθεύονται εξοπλισμό, εξασφαλίζουν τρόφιμα και εφόδια για τις «κουμπάνιες». Ήταν μια περίοδος γεμάτη τρέξιμο, κόπο, αγωνία και ευθύνη, καθώς από την καλή προετοιμασία κρινόταν η ίδια η ζωή τους. Ήταν η μάχη της προετοιμασίας για τον αγώνα με τη θάλασσα».
Πίνακας ζωγραφικής του Καλύμνιου καλλιτέχνη Μανόλη Χούλη ( 1926 – 2020)
Ταβέρνα όπου, συνήθως, σύχναζαν τα σφουγγαράδικα πληρώματα, να διασκεδάσουν, αλλά και να νταλαβεριστούν για να «τσουρμάρουν» και να κλείσουν τις συμφωνίες (οικονομικές και εργασιακές) με τον καπετάνιο, για το καλοκαιρινό
σπογγαλιευτικό ταξίδι .
Ζωγραφικός πίνακας του Γιάννη Χειλά
Δεκαετία του 1950, Σκηνή από το «τράβηγμα» (ανέλκυση) στο καρνάγιο, της Καλύμνου, σφουγγαράδικων πλεούμενων με τη βοήθεια «εργάτη» – βαρούλκου. Στο κόκκινο καραβόσκαρο, πληρώματα (ναύτες κουβέρτας – καταστρώματος), ανεβαίνουν ψηλά στα ξάρτια, συντηρούν τα άρμενα και μερεμετίζουν ό,τι χρειάζεται ένα πλεούμενο για να είναι αξιόπλοο και καλοταξίδευτο
Στις αυλές των καπεταναίων ή σε ανοιχτές αλάνες ετοιμάζεται ο «καβουρμάς», το καβουρδισμένο και χωμένο στο λίπος του κρέας των σφουγγαράδων. Από βραδύς το βοδινό ή κατσικίσιο κρέας θα κοπεί σε μπουκιές, θα αλατιστεί καλά, θα μπει σε κοφίνια για να στραγγίξει το αίμα και μετά θα καβουρδιστεί στο λίπος του. Αφού ροδοψηθεί θα μπεί σε τενεκέδες, πάντα χωμένος στο λίπος για να διατηρείται.
Καθημερινά και όλη μέρα, όσο μια- μια προμήθεια ετοιμαζόταν, συγκεντρωνόταν και κουβαλιόταν με τα κάρα, από τους «χαμάληδες» – αχθοφόρους και φορτωνόταν στα ντεπόζιτα. Το καρότσι κατάφορτο από βαρέλια νερού.
Το φευγιό – δάκρυ και χαρμολύπη
Το δεύτερο μέρος, το «Φευγιό», είναι αφιερωμένο στη στιγμή της αναχώρησης. Στιγμή βαριά, φορτωμένη με καημούς και σιωπές.
«Ο μισεμός ήταν καημός, το κατευόδιο ζάλη… και το καλώς ορίσατε ήταν χαρά μεγάλη».
Η αναχώρηση δεν ήταν ποτέ γιορτή· ήταν χωρισμός. Στις ταβέρνες και στους καφενέδες γίνονταν τα σφουγγαράδικα γλεντοκόπια, όχι για διασκέδαση, αλλά για να σμίξουν χαρά και πόνο, τραγούδι και δάκρυ. Σ’ αυτά τα γλέντια εκφραζόταν η χαρμολύπη, οι φόβοι και η περισυλλογή για τις τύχες των αγαπημένων προσώπων που ρίχνονταν, «μελλοθάνατοι», στο θαλασσοπάλεμα για το σφουγγάρι.
Ο καημός του μισεμού, η ζάλη του κατευοδίου, η μεγάλη χαρά της επιστροφής – αν αυτή ερχόταν. Μέσα από παραδοσιακά δίστιχα, μαρτυρίες σφουγγαράδων και προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα, ζωντανεύει η ατμόσφαιρα της εποχής.
Πίνακας του Καλύμνιου σφουγγαροκαπετάνιου – καγκαβατζή – Λαίκού ζωγράφου Μανόλη Σαρούκου (1927- 2021)
Πίνακας του καπ- Μανόλη Σαρούκου, καηκαβατζή
Βάλε μας κάπελα κρασί, να πιούμε να χαρούμε,
ποιος ξέρει αν γυρίσουμε, του χρόνου αν θα ζούμε;
Κι οι βιολιτζήδες παίζουνε μεράκια και καημούς
αγάπες, ζέστα του σπιτιού, που θα τους λείψουν τόσο
Και μια ψηλομελαχροινή πνίγει αναστεναγμούς.
«Της Μηχανής το φόρεμα θα το μαλαματώσω
σαν βάζεις το κορμάκι σου, ίσως και σε γλυτώσω »
Φεύγουνε φυσά πουνέντες
του νησιού μας οι λεβέντες
Γιάννης Γεράκης (Καλύμνιος Ποιητής)
Αγιασμός σε σφουγγαράδικο καΐκι
Ψάλλουνε τον αγιασμό στην πλώρη οι παπάδες
Λαύρα και πύρινος καημός, σκληρός ο αποχωρισμός
Και κλαίνε κόρες και μανάδες.
Παναγιά μου δόστους χρόνια, σαν της λεμονιάς τα κλώνια.
Πίνακας ζωγραφικής του Καλύμνιου ζωγράφου Αντώνη Καραφυλλάκη (1908 – 1983)
Η ώρα του φευγιού για το πολύμηνο καλοκαιρινό ταξίδι των σφουγγαράδων. Σκηνές του αποχωρισμού. Κάτω στην προκυμαία, στο λιμάνι κατεβαίνει όλο το νησί να ξεπροβοδίσει τους σφουγγαράδες του. Η Κάλυμνος αποχαιρετά με πόνο καρδιάς και δάκρυα στα μάτια τα παιδιά της και τους εύχεται ολόψυχα:
«Ώρα καλή στην πλώρη σας, καλό σας καλοκαίρι
πρύμνος καιρός να σας λαλεί και πρύμνος να σας φέρει»
Μαρτυρίες, δίστιχα, ποίηση και ζωγραφική
Το έργο στηρίζεται σε πλήθος πηγών:
- στο βραβευμένο βιβλίο του συγγραφέα «Το Έπος των Σφουγγαράδων της Καλύμνου»,
- σε μαρτυρίες παλιών σφουγγαράδων,
- σε προσωπικά βιώματα του Γιάννη Χειλά,
- στην ποιητική συλλογή «Από τη Ζωή της Καλύμνου» του Γιάννη Δ. Γεράκη,
- σε σφουγγαράδικα δίστιχα,
- σε έργα ζωγραφικής του Μανώλη Σαρούκου, του Αντώνη Καραφυλλάκη, του Μανόλη Χούλη και του ίδιου του συγγραφέα.
Εικαστικός και φωτογραφικός πλούτος
Η έκδοση, καλαίσθητη και μεγάλης διάστασης (21 x 29 εκ.), συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, ιστορικά τεκμήρια και εικαστικά έργα που αποτελούν αυθεντικές μαρτυρίες της σφουγγαροσύνης.
Το εξώφυλλο κοσμείται από δύο πίνακες του αείμνηστου σφουγγαροκαπετάνιου και ζωγράφου Μανώλη Σαρούκου, ενώ το οπισθόφυλλο φέρει έργο του ίδιου του συγγραφέα, με τον Άγιο Νικόλα και την Παναγία, φύλακες των θαλασσινών.
.
Μια έκδοση – παρακαταθήκη μνήμης
Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την ευγενική οικονομική στήριξη της εταιρείας ΑΡΓΩ Α.Ε., των παιδιών της οικογένειας των αείμνηστων Ποθητού και Σεμίραμις Ψαρομπά, και διατίθεται «εις μνήμη των γονέων τους», ως πολύτιμη συμβολή στη διάσωση της πολιτισμικής κληρονομιάς του νησιού. Το βιβλίο θα διανεμηθεί σε όλες τις σχολικές βιβλιοθήκες της Καλύμνου, ώστε οι νέες γενιές να έχουν πρόσβαση σε αυτή τη ζωντανή μαρτυρία της τοπικής ιστορίας. Η διάθεση γίνεται δωρεάν αποκλειστικά από τη ΑΡΓΩ ΑΕ και το συγγραφέα
Η εκτύπωση έγινε στο τυπογραφείο «Δημήτριος Γ. Δρόσος» στην Κάλυμνο.
Μια γέφυρα μνήμης προς τις νέες γενιές–Έργο μνήμης και σεβασμού
Ο λόγος του Γιάννη Χειλά είναι απλός, κατανοητός και γλαφυρός·, με σεβασμό στις μαρτυρίες και στην ιστορική αλήθεια. Η πένα του είναι θαλασσινή, ποτισμένη με αλμύρα και μνήμες. Το βιβλίο του δεν είναι απλώς μια αφήγηση, αλλά μια πράξη μνήμης και σεβασμού προς τους ανθρώπους που έζησαν και χάθηκαν για το σφουγγάρι. Ο Γιάννης Χειλάς καταφέρνει να αναβιώσει τον κόσμο των σφουγγαράδων, αποδίδοντας όχι μόνο τις πρακτικές και τις προετοιμασίες τους, αλλά κυρίως τα συναισθήματα, τον καημό και την περηφάνια τους.
«Το ποκίνημα και το φευγιό των σφουγγαράδων δεν είναι μόνο ιστορία. Είναι η ψυχή της Καλύμνου, είναι η μοίρα της, είναι η φωνή των θαλασσινών της που δεν πρέπει να σβήσει ποτέ». Είναι μια γέφυρα μνήμης, ένα έργο που στέκεται απέναντι στη λήθη και προσφέρει στις επόμενες γενιές τη ζωντανή αλήθεια του τόπου τους
