ΚΑΛΥΜΝΟΣ:

<!–
Error: wp_booster error:
td_api_base::get_key : a component with the ID: single_template_9 Key: show_featured_image_on_all_pages is not set.
/home/kalymnos/public_html/wp-content/plugins/td-composer/legacy/common/wp_booster/td_api.php (rara-error)
–>
Από τις πολιτισμικές καταγραφές «Βιγλάτορες στα ριζιμιά του Κάστρου Χώρας Καλύμνου»
Α΄ Ο Άη – Χαλάραμπος στην Κοκχαλαρζά
Μέγας Πανηγυρικός Εσπερινός στον εορτάζοντα Ι. Ναό του Αγίου Χαραλάμπους Χώρας Καλύμνου. Πλήθος πιστών, απ’ όλες τις ενορίες, τιμά και ευχαριστεί τον Άγιο που έσωσε το νησί από τη φοβερή πανούκλα.
Περικαλλής και φροντισμένος ο Ι. Ναός του Αγ. Χαραλάμπους, στη Χώρα Καλύμνου. Παραδοσιακή σφουγγαράδικη ενορία του Χωριού. Είχε την τιμητική του, όλη τη διάρκεια των Απόκρεων, με γλεντοκόπια και παραδόσεις γνήσια σφουγγαράδικες.
Ακουστά είχαν για το θαύμα του Αγίου «Χαλάραμπου» οι Καλύμνιοι και ιδιαίτερα οι Χωριανοί, κάτοικοι της ενορίας του. Ψηλά στο ύψωμα της
Κοκχαλαρζάς 1 , στα βορειοδυτικά της Χώρας είναι χτισμένος ο Ιερός Ναός του Αγίου και γύρω του, περιστερώνες κάτασπροι και λουλακένιοι, τα παραδοσιακά χαμόσπιτα των ενοριτών του, όπου το «γώμα (δώμα) του ενός είναι αυλή του άλλου και… ένας σούλουνας (υδρορροή) τα χωρίζει!» Και οι ενορίτες του; λεβεντοσφουγγαράδες, μερακλήδες και γλετζέδες κι απλοί ξωμάχοι της στεριάς και της θάλασσας.
Γνώριζαν, σαν σε παραμύθι, από διηγήσεις των παλιάδων (γιαγιάδων) τους, πως εκεί στα 1840 έπεσε στο νησί «θανατικό», η φοβερή πανούκλα που θέριζε αλύπητα τον κόσμο. Η παράδοση αναφέρει πως την αρρώστια την έφερε από την Αλεξάνδρεια με τα εμπορεύματά του ένα καΐκι, κάποιου Λελέκη, γι αυτό και ονομάστηκε το «θανατικό του Λελέκη». Κι ήταν πολλά τα θανατικά και οι νεκροί θαβόταν πρόχειρα με μπόλικο ασβέστη στα χωράφια όπως όπως! Τρομαγμένοι οι κάτοικοι της Χώρας σκόρπισαν στις εξοχές, στα μικρονήσια για να γλυτώσουν κι ο
τόπος ερήμωσε από ανθρώπους. Όμως ο Άγιος Χαράλαμπος, κυνήγησε το «θανατικό», το «πάτησε» εκεί στην Πλατζιόστρατα 2 και το εξόντωσε.
Πλημμυρισμένοι από χαρά και ευγνωμοσύνη προς τον Άγιο οι δύστυχοι ως τότε Καλύμνιοι λαμπροστολίστηκαν, έβαλαν τα γιορτινά τους «Ως λάμπει ο Άγιος, λάμπουνε τ’ άστρα // λάμπουν στη χάρη του και τα φουστάνια τ’ άσπρα. » και πήγανε στην εκκλησία του Αγίου για να δοξολογήσουν το σωτήρα τους. Από τότε υπάρχει το έθιμο στη γιορτή του να τον τιμούν οι Καλυμνιοπούλες ντυμένες στα πολύχρωμα
καβάδια και στα όλο χάρη και δωρική λιτότητα Καλύμνικα φουστάνια τους. Και στηνόταν στην αυλή λαμπρός χορός κυκλωτικός, με την ψυχή ν’ αναγαλλιάζει ως τα ουράνια 
Περιφορά της εικόνας του Αγίου Χαραλάμπου στα σοκάκια της ενορίας. Ο Άγιος να περιδιαβεί και να μοιράσει την ευλογία του σ’ όλους τους ενορίτες και θα «επισκεφτεί» τους
βαριά ασθενείς στα σπίτια τους για να συνδράμει στην ίασή τους!
Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη το Φεβρουάριο του 1970 από τον φωτογράφο και ιεροψάλτη Κωνσταντίνο Μ. Ζαγοριανό. Από το αρχείο του Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους.
Περιφορά της εικόνας και λειψάνων του Αγίου Χαραλάμπους στην γειτονιά – ενορία όπου τιμάται η μνήμη του.
Κι ήταν η γιορτή τ’ Αγίου Χαραλάμπους η αρχή για τα αποκριάτικα ξεφαντώματα. Άνοιγε το Τριώδιο, ερχόταν οι Αποκριές και ως την Τυρινή και την Καθαρά Δευτέρα το Χωριό κι όλη η Κάλυμνος ζούσε στους ρυθμούς της Καλύμνικης σούστας, του ίσιου, με τα «όργανα» (βιολιά, σαντούρια, βοσκαρουίστικες τσαμπούνες). Καλοέρζα, κρασί, τραγούδια κι άφθονοι θαλασσομεζέδες στα καπηλειά και στους καφενέδες. Γλεντοκόπια, νταλιβέρια και παράς, με τα σφουγγαράδικα πληρώματα για νέα τσουρμαρίσματα. Το Χωριό στις δόξες του! «Παρέες της Κοκχαλαρζάς, τσούρμο του Θεοδόση // χορεύετε χορεύετε ώσπου να ξημερώσει». Γλυκές αναμνήσεις πολλών γενεών, μιας γνήσιας
σφουγγαράδικης και νησιώτικης παράδοσης, που όμως χάθηκαν μέσα σε λίγα χρόνια και κατέληξαν σε φολκλορικές παράτες!
Οι Καλύμνιοι και ο Άγιος Χαράλαμπος στη Σμύρνη
Φωτογραφικό αρχείο Μιχαήλ Κυράννη
Το εν Σμύρνη, Γραικικό Νοσοκομείο του Αγίου Χαραλάμπους. Άποψη εσωτερικού χώρου με το κήπο του. Η σημασία του, σε θέματα υγείας και περίθαλψης, για τους
εκεί Έλληνες, αλλά και των κατοίκων της γύρω περιοχής, υπήρξε σωτήρια!
Καρτ ποστάλ από το Ελληνικό Ορθόδοξο Νοσοκομείο του Αγ. Χαραλάμπους
Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος κατά την τελετή των εγκαινίων των ιατρείων, του Ερυθρού Σταυρού στο Γραικικό Νοσοκομείο Σμύρνης, Άγιος Χαράλαμπος.
Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Λ.Ι. Α
Ο Άγιος Χαράλαμπος όμως, για τους παλιούς Καλύμνιους είχε και ξεχωριστή ιστορική μνήμη. Πρόκειται για το «ΙΕΡΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ή ΓΡΑΙΚΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΣΜΥΡΝΗΣ», με το οποίο οι Καλύμνιοι είχαν στενούς δεσμούς και πολλοί θεραπεύονταν σ’αυτό. Ιδρύθηκε το 1723 και ήταν υπό την εποπτεία και διοίκηση της επιτροπής του Ι. Ναού της ΑΓΙΑΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ. Στις αρχές του 19 ου αιώνα προστέθηκε στο θεραπευτικό ίδρυμα η επωνυμία ΑΓ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, τον οποίο επικαλούνται οι πιστοί για την αντιμετώπιση της πανούκλας, δημιουργήθηκε δε νέα πτέρυγα όπου λειτουργούσε και λεπροκομείο.
Η Δημογεροντία Καλύμνου είχε στενούς δεσμούς με τη Σμύρνη, τη Μητρόπολη του Ελληνισμού της Μ. Ασίας. Πολλοί Καλύμνιοι (επιχειρηματίες, έμποροι, γραμματιζούμενοι, καλλιτέχνες, ναυτικοί κ.α..) δραστηριοποιούνταν εκεί και συνέδραμαν οικονομικά στη λειτουργία του θεραπευτηρίου. Από το βιβλίο 233/ σελ.73/Πρακτ.80/ ημ. 20-3-1898 της Δημογεροντίας Καλύμνου προκύπτει πως και η Κάλυμνος έδινε το δικό της «οβολό»
………………………………………………………
Η ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑ ΚΑΛΥΜΝΟΥ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ
Επειδή το εν Σμύρνη Γραικικόν Μοσοκομείον του Αγίου Χαραλάμπους απέστειλεν ενταύθα Αντιπρόσωπον του Πανοσιολογιοτάτου, Π. Νικόλαον Παγανέλλην, προς είσπραξιν συνδρομών, για τούτο εξιδιοδοτούμεν τον δημοτικόν Ταμίαν κο Αναστάσιο Χ’’Θέμελην όπως συνεισφέρει εκ του Δημοτικού ταμείου προς συμπλήρωσιν, εξ εικοσάφραγκων γρόσια διακόσια τεσσαράκοντα τρία, αριθ. 243
4/40 των άλλων καταβληθέντων από διαφόρους εις την επί τούτω επιτροπήν.
Εν Καλύμνω τη 20 – Μαρτ. 1898
Οι δημ. Σύμβουλοι Οι Δημογέροντες
Κλ. Σ. Ζερβός Εμμανουήλ Ολυμπίτης
Μιχαήλ Ι. Συμεών
Σακελλάριος Α. Τάταρης Αναστάσιος Χ΄΄ Θέμελης
Μ. Τσαγκάρης
Μ. Ν.Κουντούρης
Θ.Μ..Θεοδοσίου
……………………………………………………………………….
Σε άλλο πρακτικό από τα βιβλία της Δημογεροντίας Καλύμνου (βιβλίο 143/ σελ 60 β/ πρ.129/ ημ. 24-7-1903), για τη νοσηλεία Καλύμνιου, η Δημογεροντία, κατά παράκληση των συγγενών του, αποστέλλει συστατική επιστολή προς τη διοίκηση του Νοσοκομείου, «όπως φανήτε λίαν συγκαταβατικοί, καθότι τα οικονομικά του δεν επιτρέπουσι να επιβαρυνθεί με πολλά έξοδα»
Β΄ Ο Άγιος Χαράλαμπος και ο καπ – Μπόλκας ο Λημνιός
Ο ψηλοκέφαλος σφουγγαράδικος αχταρμάς «ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ ΚΑΛ. 24», Το
καμάρι του κατασκευαστή του Μαστρο – Γιάννη Χειλά – « Γέρο – Γλάρου» (1955) και του καπ – Βασίλη Μπόλκα, που στα χέρια του έγινε το στολίδι της Νέας Κούταλης Λήμνου.
Για τον Άγιο Χαράλαμπο και το βίο του δε γνώριζε και πολλά ο σφουγγαροκαπετάνιος καπετάν – Βασίλης Μπόλκας. από τη Νέα Κούταλη της
Λήμνου. Νοικοκύρης λεβεντοσφουγγαράς, ξεχώριζε από τη σγουρή και φουντωτή «μπόλκα» – μπόρκα, που χτένιζε τα κορακάτα του μαλλιά, απ’ την οποία πήρε και το επώνυμό του. Ήταν θεοσεβούμενος χριστιανός και τιμούσε ευλαβικά όλους γενικά τους όσιους και Αγίους. Πίστευε στη Θεία Χάρη και παρέμβασή τους στις δύσκολες στιγμές και καθημερινά στην προσευχή του, ζητούσε την ευλογία και τη στήριξή τους για όλο τον κόσμο.
Τους Καλύμνιους σφουγγαράδες όμως ο Καπ- Μπόλκας τους γνώριζε πολύ καλά. Το ίδιο σφουγγαροσυνάφι ήταν και πολλές φορές συναπαντήθηκαν σε ίδιους σφουγγαρότοπους. Έσμιξαν, ήπιαν κρασί, κουβέντιασαν για τη δουλειά, έπιασαν
φιλίες. Μετά την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου, (1947-48) ο καπ- Μπόλκας και άλλοι Λημνιοί σφουγγαράδες, όπως ο καπ – Κων/νος Ψάρας, ο καπ- Χρήστος Τατουδάκης κ.α κατηφόριζαν ως την Κάλυμνο και… μη σας φανεί παράξενο ναι, δούλευαν το σφουγγάρι στα γύρω νερά της « ερχόταν κι έπαιρναν τα σφουγγάρια μέσα από τα χέρια των ίδιων των σφουγγαράδων» και έβγαζαν πολλά και καλά σφουγγάρια. Τα παζάρευαν με τους ντόπιους σφουγγαροέμπορους και πριν γυρίσουν στο νησί τους έκαναν καρινάγιο στο Λαφάσι, μερεμέτιζαν – συντηρούσαν τα καΐκια τους και επιστρέφοντας στη Λήμνο ψούνιζαν του κόσμου τα καλά, αφορολόγητα τότες (σερβίτσια γυαλικά, λούσα και προικιά για τις φαμελιές τους κ.α.) Ήταν νοικοκυραίοι στη δουλειά και στη ζωή τους! Ο καπ – Μπόλκας μάλιστα παράγγειλε και του σκάρωσαν οι «Γλάροι» (οικογένεια Ι. Χειλά) έναν πανέμορφο αχταρμά που τον ονόμασε «ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ ΚΑΛ. 24» το όνομα του πρωτογιού του! Ήταν το καμάρι του Μαστρογιάννη Χειλά, του «Γέρο – Γλάρου» και στα χέρια του καπ – Μπόλκα έγινε το στολίδι της Λήμνου!
Κι η σχέση του καπ – Βασίλη με τον Άη – Χαράλαμπο;
Φλεβάρης του 1946 κι καπ – Μπόλκας δούλευε το σφουγγάρι στο νησί της Σκύρου.
Δεν ήταν λίγες οι μέρες που είχαν βγει για χειμωνικό σφουγγαροτάξιδο. Ήθελαν να ψαρέψουν σφουγγάρια, αλλά και θαλασσομεζελίκια για τις Αποκριάτικες μέρες που ερχόταν! Πρωινή βουτιά, πρώτος ο ίδιος στο σκάφανδρο. Καθώς κατέβαινε στο βυθό ακούει να του κτυπούν την περικεφαλαία. Γυρίζει πάνω και βλέπει μες στις μπουρμπουλήθρες της βαρβάρας (βαλβίδα εξαέρωσης του αέρα από το φόρεμα του σκάφανδρου) μια ιερατική μορφή να του γνέφει να μην κατεβαίνει και ν’ ανεβεί απάνω. Δεν έδωσε και πολύ σημασία και συνέχισε την κατάδυση. Και πάλι ο ίδιος κτύπος, η ίδια ιερατική μορφή αλλά πιο επιτακτικό το γνέψιμο, ν’ ανεβεί. Ανησυχεί και ειδοποιεί να τον πάρουν πάνω. Εξηγεί στο πλήρωμα το συμβάν και ζητά να μάθει:

• Τι μέρα έχουμε; Ψάχνουν το ημερολόγιο. – «Τ’ Άη – Χαραλάμπου»
• Μαζέψτε τα εργαλεία. Σχολάμε, θα τιμήσουμε τον Άγιο!
  Ο επόμενος στη βουτιά δύτης ζητά να κάμει βουτιά, να δουν γιατί ο Άγιος ζητούσε να μην κατεβεί ο καπετάνιος. Του δίνεται η άδεια. Βουτά και καθώς κοντοζύγωνε στο βυθό γυαλεύει κάτω στον πάτο, ποντισμένες σωρό νάρκες (αυτές τις σφαιρικές των διακοσίων κιλών με τους επικρουστήρες σαν κερατάκια), υπολείμματα του πολέμου.
  Ο κίνδυνος να τις πατήσουν με τις σιδερένιες πατούσες του «φορέματος» και ν’ ανατιναχτούν προφανής. Σταυροκοπιούνται και βάζουν πλώρη προς το λιμάνι.
  Με το που φτάνουν ακούγεται καμπάνα εκκλησιάς. Ο καπ- Μπόλκας βάζει βιαστικά την καλή του αλλαξά 3 και τραβά να εκκλησιαστεί. Ανάβει κερί και με το που πάει να προσκυνήσει στο προσκυνητάρι βλέπει στην εικόνα τον ΄Αη – Χαράλαμπο ολόιδιο με την ιερατική μορφή που του έγνεφε μέσα στις μπουρμπουλήθρες. Συγκλονισμένος σταυροκοπήθηκε και με δάκρυα στα μάτια τον ευχαρίστησε για τη σωτηρία τους.
• Το «παράδοξο» δε σταματά εκεί. Το βράδυ, να στον ύπνο του καπ- Μπόλκα ο Άγιος. Καπ – Βασίλη δεν μού ‘ταξες; Σου άναψα λαμπάδα. Τι ζητάς; Το όνομα του γιού σου που θα γεννηθεί. Η καπετάνισσά σου είναι έγκυος. Θέλω το όνομα!
  Ξημερώνει ο θεός τη μέρα του. Από το Λιμεναρχείο ειδοποιούν το καπ – Μπόλκα πως έχει τηλέφωνο από τη Λήμνο. Ήταν η γυναίκα του η κυρά Μαρίκα. Πήρε να μάθει για την υγεία του και να τον ενημερώσει, ότι … περίμενε παιδί. Τη σταμάτησε. Το ξέρω Μαρίκα μου, θα κάμουμε και γιο και θα τον βγάλουμε Χαράλαμπο.
  Μη ρωτάς το γιατί, όταν θα έρθω στο νησί θα σου εξηγήσω.
  Έφτασε στη Λήμνο ο καπ – Βασίλης και παρά τις προτροπές όλων, ότι το όνομα του γιού του που γεννήθηκε ανήκε κατά το εθιμικό στον πεθερό του, το έδωσε με όλη του την καρδιά στον άγιο « ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ»
• Με τις ευλογίες του Άη – Χαλάραμπου

Γιάννης Αντ. Χειλάς
Δάσκαλος , Υπεύθυνος Ναυτικού Μουσείου Καλύμνου
Πηγές:
α) Ιστορικά στοιχεία για το «θανατικό» πάρθηκαν από το ημερολόγιο του αείμνηστου καθηγητή Μιχ. Σωτηρίου, Γραμματέα της Ι.Μ. Καλύμνου
β) Τις ιστορικές φωτογραφίες του Γραικικού Νοσοκομείου του Αγίου Χαραλάμπους, και τα σχετικά έγραφα παρεχώρησε ο αγαπητός φίλος Μιχάλης Κυράννης. Ένα μεγάλο ευχαριστώ για τη συμβολή του, με τις πολύτιμες πληροφορίες που προσφέρει.
γ) Για το θαύμα του Αγίου, μαρτυρεί ο ξενοματισμένος 4 προς χάρη του, υιός Χαράλαμπος Βασιλείου Μπόλκας, δικαστικός,(Πρόεδρος Εφετών ε.τ.) ο οποίος πρωτοϋπηρέτησε στο ειρηνοδικείο Καλύμνου, παντρεύτηκε την Καλυμνιά δασκάλα Μαρία Ξενάκη, διαμένει στη Ρόδο, αλλά τα καλοκαίρια τα περνά στο νησί μας, τη δεύτερη πατρίδα του και αν τύχει να παρευρίσκεται στη γιορτή του Αγίου Χαράλαμπου, ανεβαίνει και ανάβει ένα κεράκι στον προστάτη πια Άγιο της οικογένειας Μπόλκα.
Γλωσσάρι: 1) Κοκχαλαρζά (η), Τοπωνύμιο στην ενορία του Αγ. Χαράλαμπου στο Χωριό Καλύμνου, όπου υπήρχε βαθιά βούα – βαθύς λάκκος στον οποίο πετούσαν τα κόκαλα απ’ το μουούρι των αρνιών του Πάσχα. για να μην τα μαγαρίσουν οι σκύλοι.
2) Πλατζιόστρατα (η), (πλατιά – πλατζιά στράτα – οδός) Τοπωνύμιο οδού στην περιοχή Γέφυρα που οδηγεί προς το «Χωριό» – Χώρα Καλύμνου.
3 ) καλή αλλαξά (η) μτφ. η καλή – σκολιάτικη φορεσιά
4) ξενοματισμένος (ο), (ξενοματίζω ‘ αυτός του οποίου έχει αναφερθεί το όνομα’